શાકભાજી એ દૈનિક આહારમાં પોષક તત્વોથી ભરપુર એક ખૂબજ મહત્વનુઅંગ છે.શાકભાજીમાંખાસ કરીને પોષકતત્વો જવાે કે વિટામિન-એ, વિટામિન-સી, વિટામિન-બી-૬,વિટામિન-ઈ, ફોલિક એસિડ, લોહતત્વ અને મેગ્નેશીયમ જરૂરી માત્રામાં હોય છે આ ગૌણ પોષકતત્વો ઉ૫રાંત શાકભાજીમા કાર્બાેદિત ૫દાર્થો અને પ્રોટીન ૫ણ હોયછે. આ૫ણા દેશમાં લગભગ૭૦ થી ૮૦ ટકા લોકો શાકાહારીછે. જમણે સમતોલ ખોરાક માટે શાકભાજી પ્રતિદિન માથાદીઠ૩૦૦ ગ્રામની જરૂરીયાત રહે છે. ભારતમાં વિવિધ આબોહવા અને જમીનને કારણે લગભગદરેક જાતના શાકભાજીનુંઉત્પાદન થાય છે.આ૫ણો દેશ દુનિયાના અંદાજીત ૧૪ ટકા શાકભાજીઉગાડે છે.
વિશ્વમાં ભારત શાકભાજી ઉત્પાદનમાં ચીન ૫છી બીજો ક્રમ ધરાવે છ.ેગુજરાતરાજયમાંશાકભાજી પાકોની ખેતીમાં આગવું સ્થાન ધરાવે છ.ે શાકભાજીની નફાકારક ખેતી માટેબે મહત્વની બાબતો ઘ્યાનમાં રાખવા જવીે છે.
(૧) શાકભાજીના પાકનું એકમ વિસ્તારમાંથી ઉત્પાદન વધારવું
(ર) ૫ર્યાપ્ત સાધનો અને સામગ્રીનો કાર્યક્ષમ ઉ૫યોગ કરવો.
શાકભાજી પાકોની આધુનિક સુધારેલ ખેતી ૫ઘ્ધતિ અ૫નાવવામાં આવે તો ઉંચીગુણવત્તા સાથે એકમ વિસ્તારમાંથી વધુઉત્પાદન ટૂંકા ગાળામાં મેળવી શકાય છે.આ૫ણા રાજયમાં મુખ્યત્વે મરચી, ટામેટી, રીંગણ, ભીંડા, દૂધી, કારેલા, કોબીજ, ફુ લ કોબી,ડગળી,બટાટા, ૫રવળ, ટીંડોળા, તરબુચ, તુરીયા, ગલકા, કાકડી, જવાે પાકોનું વાવેતર થાય છે.આ પૈકી રીંગણ, મરચી, ટામેટી, ડુગળી, કોબીજ, ફુ લ કોબી જવાે પાકોને ઘરૂઉછરે કરી ફેરરો૫ણી કરવામાં આવે છે. ધરૂવાડિયું એટલે નર્સરી.
જે પાકોના બીજ સીધેસીધા ખેતરમાં વાવી ન શકાતા હોય તેવા પાકોના બીજને ખેતરના એકતરફી નાના વિસ્તારમાં એક સાથે વ્યવસ્થિત રીતે વાવીને છોડ ઉછરવામાં આવે છે તેને ધરૂવાડિયું કહેવામાં આવે છે. ધરૂવાડિયા માટે જમીન સારી ફળદ્રુ૫તાવાળી, સારા નિતારવાળી, પાણી ભરાઈ ન રહે તેવી, તેમજ વાડ કે ઝાડનો છાંયો આવતો ન હોય તેવી નીંદણમુકત જમીન ૫સંદ કરવી જોઈએ. સામાન્ય રીતે શાકભાજીના પાકો જવાે કે રીંગણ, મરચી, ટામેટી, કોબીજ, કોલીફલાવર, ડુગળી કે જેના બીજ અતિ નાના અને હલકાં હોય તેની રો૫ણી માટે ધરૂછોડ તૈયાર કરી ફેરરો૫ણી કરવામાં આવે છે.
રીંગણ, મરચી, કોબી / ફલાવરનું ૩૦ થી ૩૫ દિવસે અને ટામેટા નું રર થી ર૫ દિવસે ધરૂ રો૫વા લાયક તૈયાર થાય છે. સામાન્ય રીતે ડગળી સિવાયના શાકભાજીના પાકોના એક હેકટર વિસ્તારની ફેરો૫ણી માટે એક ગુંઠા વિસ્તારમાં જયારેડુંગળી જવાે પાક માટે ચાર થી પાંચ ગુંઠા વિસ્તારમાં ધરૂવાડિયું તૈયાર કરવું ૫ડે છે. ધરૂવાડિયામાં ધરૂ ઉછરે કરવાથી શરૂઆતમાં ઉગતા છોડ અથવા નાના છોડ ઉ૫ર આવતી જીવાત તેમજ રોગોનું અસરકારક રીતે નિયંત્રણ કરી શકાય છેઅને તંદુરસ્ત ધરૂ તૈયાર કરવામાં આવે તો ફેરરો૫ણી ૫છી તેમાંજીવાત અને રોગનું પ્રમાણ ઘટે છ.ેધરૂવાડિયા માટે ૫સંદ કરેલ જમીનને ઉનાળામાં ઊંડી ખેડ કરીને ત૫વા દેવી. સોઈલ સોલેરાઈઝેશન માટે ૧૦૦ ગેજ (ર૫ માઈક્રોન) જાડાઈના પારદર્શક પાતળા પ્લાસ્ટિકનો ઉ૫યોગ કરવો. વરા૫ થયે ખેડ કરીને કયારાના મા૫ પ્રમાણે ૧૦ થી ર૦ દિવસ સુધી પ્લાસ્ટીક ઢાંકી રાખવું. પ્લાસ્ટિકની કિનારીને માટી વડે દબાવી દેવી જેથી જમીનમાંનો ભેજ તેમજ સૂર્યના તા૫થી ઉત્પન્ન થયેલ ગરમી પ્લાસ્ટીકના અંદરના ભાગે સંગ્રહિત થશે આથી જમીનમાં રહેલા ફૂગ, જીવાણું, કીટકોના કોશેટા, કૃમિ તેમજ નિંદણના બીજનો નાશ થશે. જરૂરિયાત મુજબ બે થી ત્રણ આડી ઊભી ખેડ કરવી, ઢેફા ભાગી સમાર મારી જમીન સમતલ કરવી.
શાકભાજી પાકોનું યોગ્ય સમયે વાવેતર કરવાથી રોગ અને કીટકનો ઉ૫દ્રવ અટકાવી શકાય છે અને સાથે સાથે જાત અનુરૂ૫ ઉત્પાદન મેળવી શકાય છે. શાકભાજીના જુદા જુદા પાકોની ખેતી ૫ઘ્ધતિ અંગેની માહિતી કાેઠામાં આ૫વામાં આવેલી છે. શાકભાજીના પાકોની વૃઘ્ધિ અને વિકાસ માટે પિયત ખુબ જ આવશ્યક છે કારણકે કોષનુતા૫માન નિયમન, જૈવિક પ્રક્રિયા અને પ્રતિક્રિયાઓના નિભાવ અને નિયમન પાણી ઘ્વારા થાય છ.ે શાકભાજી પાકોના પિયતની જરૂરીયાતના આધાર શાકભાજીની જાત,જમીનનો પ્રકાર અને ઋતુવગેરે મુદ્દા પર આધારીત છે. ચોમાસામાં વરસાદની અછતના સમયે ૧૦ થી ૧ર દિવસના અંતરે અને શિયાળામાં ૧ર થી ૧૫ દિવસના અંતરે તેમજ ઉનાળામાં૮ થી ૧૦ દિવસના અંતરે પિયત આપવું. શાકભાજી પાકના જીવનકાળ દરમ્યાન કુલ ૧૦ થી ૧૪ પિયતની જરૂરીયાત પડે છે.શાકભાજીના પાકોમાં ટ૫ક અને ફૂ વારા જવીે સુક્ષ્મ પિયત ૫ઘ્ધતિ અ૫નાવવાથી પાકની ગુણવત્તા અને ઉત્પાદનમાં નોંધ પાત્ર વધારો મેળવી શકાય છ.ેઆ ઉ૫રાંત ટ૫ક સિંચાઈ ૫ઘ્ધતિમાં પિયત સાથે રાસાયણિક ખાતરો ૫ણ આપી શકાય છે. જેથી ખાતરો અને પાણીનો કાર્યર્ક્ષમ ઉ૫યોગ થઈ શકે છે.
આ ઉ૫રાંત મલ્ચિંગનો ઉ૫યોગ કરવાથી પાણીની જરૂરીયાત ઓછી કરી શકાય છે. શાકભાજીના પાકોમાં વૃઘ્ધિ અને વિકાસના શરૂઆતના તબકકામાં બે થી ત્રણ વખત હાથથી નીંદામણ તેમજ ત્રણ થી ચાર વખત આંતરખેડ કરવી ખુબજ જરૂરી છ.ે ૫રંતુ મજૂરની અછતના સમયે ભલામણ કરેલ રાસાયણિક નીંદણનાશક દવાઓનો સમજપૂર્વક ઉ૫યોગ તેમજ મલ્ચિંગ કરીને ૫ણ નીંદણ નિયંત્રણ કરી શકાય છે. શાકભાજીના પાકોમાં મૂલ્યવર્ધન કરવા માટે ઉત્પાદિત થયેલ પાકને શુઘ્ધ અને વર્ગીકૃત કરીને તેમજ જરૂર મુજબ ફળોને તેમના આકાર પ્રમાણે જુદા જુદા પેકીંગ કરીને સ્થાનિક તેમજ દૂરના બજાર ભાવોને ઘ્યાનમાંરાખીને વેચાણ માટે મોકલવા, શાકભાજી પાકોનું લીલા, સુકવણી, અથાણા તથા અન્ય બનાવટોનું૫રિરક્ષણ વગેરે બાબતોનો સામાવેશ થાય છ.ેવધુમાં શાકભાજીના પાકો રોકડિયા હોવાથી,આહાર પ્રત્યેની જાગૃતતા તથા અન્ય પાકોની સરખામણીએ ઓછા સમયમા પાકતા હોવાથી આ પાકોમાં ચોકસાઈ પૂર્વકની ખેતી તથા સજીવ ખેતી ૫ઘ્ધતિના વિકાસનો અવકાશ ખૂબ જ વધારે રહેલ છે.
